KLASA 8 Powstanie III Rzeczpospolitej.

Lekcja

Temat: Powstanie III Rzeczpospolitej. Upadek komunizmu.

Polemika o Polsce Ludowej (wypowiedzi Jana Nowaka-Jeziorańskiego i Andrzeja Drawicza, 1992)

Jan Nowak-Jeziorański twierdził, że PRL była narzucona Polsce przez Związek Sowiecki, a rządzący – mimo że Polacy – pełnili rolę namiestników Moskwy. Dla niego lata 1945–1989 to przerwa w suwerenności porównywalna do zaborów.

Andrzej Drawicz odpowiadał, że mimo wad i zniewolenia PRL była jednak Polską – wykoślawioną, ale prawdziwą. Ludzie starali się ją zmieniać i dostosowywać do siebie. Również nie wszyscy rządzący byli jedynie wykonawcami sowieckiej woli.

---

Strajki 1988 i geneza Okrągłego Stołu

W 1988 roku w Polsce wybuchły strajki, m.in. w hutach i stoczniach. Domagano się lepszych warunków życia, wolnych związków i uwolnienia więźniów. Władze reagowały siłą, ale sytuacja międzynarodowa (polityka Gorbaczowa) sprzyjała zmianom.

Latem pojawiła się idea rozmów Okrągłego Stołu. Mimo oporu części PZPR, władze zdecydowały się na dialog z opozycją. Doszło do pierwszych rozmów między gen. Kiszczakiem a Lechem Wałęsą, przy mediacji Kościoła.

Choć zmiana rządu (Mieczysław Rakowski) początkowo opóźniła proces, ostatecznie przyjęto zasady pluralizmu politycznego. Ważnym momentem była debata Wałęsa–Miodowicz – zakończona zwycięstwem Wałęsy i wzmocnieniem pozycji Solidarności.

Okrągły Stół

W grudniu 1988 roku przy Lechu Wałęsie jako przewodniczącym NSZZ „Solidarność” powstał Komitet Obywatelski, a jego sekretarzem został Henryk Wujec. W ramach Komitetu utworzono 15 sekcji, w których starano się gromadzić materiały na potrzeby rozmów Okrągłego Stołu. Komitet liczył 135 osób (doradców z różnych dziedzin).

Rozmowy rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku. Zakończyły 5 kwietnia. Odbywały się w stolicy, w pałacu Namiestnikowskim, przy okrągłym stole specjalnie wykonanym na tę okazję.

Bezpośredni udział w rozmowach brało 57 osób, jednak zaangażowanych w nie było kilkaset (udzielających się w pracach przygotowawczych i grupach roboczych).  Rozmowy odbywały się w trzech zespołach – gospodarki i polityki społecznej, pluralizmu związkowego oraz reform politycznych.

Postanowienia Okrągłego Stołu:

✅ Ponowna legalizacja „Solidarności” – związek zawodowy odzyskał prawo do oficjalnego działania.
✅ Wprowadzenie wolności politycznej – zapowiedziano większy pluralizm i liberalizację życia publicznego.
✅ Reformy systemu prawnego i sądownictwa – obiecano jego unowocześnienie i uniezależnienie.
✅ Ograniczenie cenzury – zniesienie części kontroli nad mediami.
✅ Powstanie dwuizbowego parlamentu – przywrócono Senat po latach jego nieistnienia.
✅ Stworzenie urzędu Prezydenta – miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm + Senat).
✅ Kontrakt wyborczy (tzw. sejm kontraktowy):
- 65% miejsc w Sejmie dla strony rządzącej (PZPR i sojusznicy),

- 35% miejsc – wolne wybory dla opozycji.
✅ Wolne wybory do Senatu – wszystkie 100 miejsc wybierane bez ograniczeń.
✅ Nowe ordynacje wyborcze – opracowano nowe zasady przeprowadzania wyborów.
✅ Ustalono termin wyborów 

Wybory czerwcowe - 4 czerwiec 1989r.

Wybory odbyły się 4 czerwca 1989 roku. Głosowano w dwóch turach. Frekwencja była bardzo niska (I tura – 62,7%, II – 25%). 

Opozycja uzyskała 161 mandatów w sejmie i prawie wszystkie (99 na 100) w senacie. 

Dla strony rządzącej na pewno ogromną porażką był fakt, że prawie całkowicie przepadła tzw. lista krajowa (z 35 kandydatów do parlamentu dostały się tylko 2 osoby). Mandaty te zostały rozdzielone na listy okręgowe i obsadzone w II turze.

Plan Balcerowicza:

Głównym celem była reforma gospodarki i zahamowanie hiperinflacji.
Leszek Balcerowicz przedstawił plan 17 grudnia 1989 roku – obejmował 11 ustaw dotyczących m.in. podatków, banków, przedsiębiorstw, zatrudnienia i handlu zagranicznego.

Plan przewidywał:

• likwidację dopłat do nierentownych zakładów,
• sztywny kurs dolara,
• podniesienie stóp procentowych,
• ograniczenie dotacji państwowych,
• progresywny podatek od nadmiernych wynagrodzeń.

Program wspierały MFW i Bank Światowy – przyznano Polsce 2,2 mld dolarów kredytu.
Skutki: spadek inflacji (sukces), ale też bezrobocie i gwałtowny wzrost cen – tzw. terapia szokowa.
Rozpoczęto prywatyzację – dopuszczono kapitał zagraniczny i ograniczono rolę państwa w gospodarce.
Braki w przepisach doprowadziły do licznych nadużyć i afer gospodarczych.

Powstanie III Rzeczypospolitej – najważniejsze informacje:

1. Pierwszy niekomunistyczny premier:

   • Tadeusz Mazowiecki – został powołany na premiera 24 sierpnia 1989 roku.

   • Był pierwszym niekomunistycznym szefem rządu w bloku wschodnim od czasów II wojny światowej.

2. Expose Mazowieckiego (12 września 1989):

   • Podkreślił konieczność odbudowy państwa prawa, demokracji i gospodarki rynkowej.

   • Zapowiedział zgodną współpracę z Kościołem, otwartość na Zachód i rozliczenie z przeszłością bez odwetu („gruba kreska” – oddzielenie przeszłości od nowej władzy).

   • Wezwał do poświęceń i cierpliwości społeczeństwa w obliczu nadchodzących reform.

3. Nowy prezydent – Lech Wałęsa:

• Lech Wałęsa został wybrany na prezydenta 9 grudnia 1990 roku, jako pierwszy prezydent wybrany w wolnych, powszechnych wyborach.

• Pokonał w II turze Stanisława Tymińskiego.

• Jego wybór symbolicznie kończył okres PRL i otwierał nowy rozdział – III Rzeczpospolitej.

• 
  
  

• 

NOTATKA Z LEKCJI ✏📖🔔

Strajki w 1988 roku

• Wybuchły w dużych zakładach pracy (m.in. Stocznia Gdańska, Huta im. Lenina).
• Robotnicy domagali się:
• lepszych warunków życia,
• legalizacji „Solidarności”,
• uwolnienia więźniów politycznych.
• Władze próbowały stłumić protesty, ale zmiany w ZSRR (polityka Gorbaczowa) sprzyjały reformom.

Droga do Okrągłego Stołu

• Latem 1988 roku rozpoczęto tajne rozmowy między władzami PRL a opozycją.
• Kluczową rolę odegrał Kościół, pośrednicząc między gen. Czesławem Kiszczakiem a Lechem Wałęsą.
• W grudniu 1988 powstał Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie, który przygotowywał stronę opozycyjną do rozmów.

Rozmowy Okrągłego Stołu (6 II – 5 IV 1989)

• Odbywały się w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie.
• Uczestnicy: przedstawiciele władzy, opozycji i Kościoła.

Najważniejsze ustalenia:

• Legalizacja „Solidarności”.
• Przywrócenie Senatu (100 miejsc – wybory całkowicie wolne).
• Częściowo wolne wybory do Sejmu (35% miejsc dla opozycji).
• Ustanowienie urzędu prezydenta.
• Zapowiedź reform politycznych i gospodarczych.

Powstanie III RP

·        Tadeusz Mazowiecki – pierwszy niekomunistyczny premier (sierpień 1989). Zapowiedział demokrację, gospodarkę rynkową i współpracę z Kościołem. „Gruba kreska” – rozdział nowej władzy od PRL.

·        Lech Wałęsa – pierwszy demokratycznie wybrany prezydent (grudzień 1990).